Σύντομη ιστορία της Κοινότητας Θολού (Θεολόγου)

 

Σύντομη ιστορία της Κοινότητας Θολού (Θεολόγου)

“ Σε ένα πλάτωμα, που ξεκινά από τους πρόποδες του λόφου ΚΕΡΑΜΟΙ, είναι κτισμένη η σημερινή Κοινότητα Θεολόγου Ρόδου. Ο περαστικός από τον επαρχιακό δρόμο Ρόδου-Καμείρου αντικρίζει σε απόσταση 800 περίπου μέτρων, πάνω στο πλάτωμα που προαναφέραμε και στην απέναντι ακριβώς μεριά από η Θάλασσα, ένα από τα 44 χωριά της Ρόδου, το Θολό, με Κυρίαρχο στολίδι στην πρώτη-πρώτη σειρά, την Εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα με το κάτασπρο καμπαναριό και με το αιωνόβιο δέντρο της, τη Γραμιθιά.

….Η σημερινή Κοινότητα συνορεύει με τις Κοινότητες Παραδείσι και Δαματριάς προς Β.Α. και με την Κοινότητα Σορωνής προς τα Δ. Προς το εσωτερικό, τής ανήκει σημαντική έκταση στις τοποθεσίες Καλαμώνας και Πεταλούδες.

Επίσης μπορούμε να πούμε ότι το Μοναστήρι της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Καλόπετρα είναι το σύνορό της με την Κοινότητα της Ψίνθου προς Ν.Α.

‘Όλη αυτή η περιοχή, στα αρχαία χρόνια, αποτελούσε έναν από τους μεγαλύτερους Δήμους της Ιαλυσίας με το όνομα «Δήμος Ιστανίων», όπως αναφέρει στην τεκμηριωμένη μελέτη του για την Περιοχή ο κ. Ιωάννης Χρ. Παπαχριστοδούλου.

Η ζωή στην Περιοχή αυτή ξεκινά από την εποχή του χαλκού και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Στα τελευταία ελληνιστικά χρόνια βρίσκεται σε μεγάλη ακμή το Ιερό του Ερεθιμίου Απόλλωνα.

Πρώτος επεσήμανε την ύπαρξη του ιερού αυτού το έτος 1843 μΧ. ο L.Ross, ο οποίος είναι και ο πρώτος που επεσήμανε το αρχαίο Θέατρο της περιοχής, Στην Περιοχή «‘Άγιος Ιωάννης», 800 μέτρα περίπου προς τα Δ. του σημερινού οικισμού της Κοινότητας, βρέθηκαν λείψανα μυκηναϊκού οικισμού και νεκρόπολης, Σε απόσταση 200 μέτρων από τα ερείπια της παλιάς Εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και προς τα νότια, σι αρχαιολόγοι Ηope Simpson-Lazenby επεσήμαναν σε μια έκταση 90 x 120 μ. μεγάλες ποσότητες από μυκηναϊκά προϊστορικά όστρακα. Στην ίδια περιοχή η Ιταλική Αρχαιολογική Υπηρεσία ερεύνησε ένα μυκηναϊκό θαλαμοειδή τάφο με πολλά αγγεία.

Στην Περιοχή του Αγίου Ιωάννη πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές, σε περιορισμένη βέβαια έκταση, το 1929 και το 1931 από τον Ιταλό αρχαιολόγο Inglieri και έφεραν στο φως λακκοειδείς τάφους με καύσεις.

Από το 1931 και μετά έγιναν πιο συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή του Θεάτρου, οι οποίες αποκάλυψαν ένα μικρό ναό νοτιότερα από το Θέατρο. Το ναό μελέτησε o Jacopi σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Η. Βalducci.

Από το 1972 και μέχρι σήμερα, ο κ. Ιωάννης Παπαχριστοδούλου, ο σημερινός έφορος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Δωδ/σου, κάνει συστηματικές αρχαιολογικές έρευνες, κυρίως στην περιοχή του Ναού του Ερεθιμίου Απόλλωνα. Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα των αρχαιολογικών αυτών ερευνών του κ. Ι. Παπαχριστοδούλου, σε συνδυασμό με τις παρατηρήσεις από τα επιφανειακά Ευρήματα άλλων περιοχών της Κοινότητας, φωτίζουν αρκετά την Ιστορία της περιοχής. Αποδεικνύεται ότι το κέντρο του μυκηναϊκού οικισμού πρέπει να βρισκόταν στην Περιοχή από την τοποθεσία Άγιος Ιωάννης» μέχρι τα νοτιοδυτικά του σημερινού οικισμού, ανάμεσα σε δύο ρεύματα, τα ονομαζόμενα Διπόταμα.

Στα χριστιανικά χρόνια ο οικισμός αντικαθιστά τη λατρεία του Ερεθιμίου Απόλλωνα με τη λατρεία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και, όπως άλλωστε και στην υπόλοιπη Ελλάδα έτσι και στην περιοχή του Θολού, οι αρχαίοι θεοί και τα ιερά τους δίνουν τη Θέση τους στους χριστιανικούς ναούς και στις εκκλησίες με τους χριστιανούς Αγίους. Πιθανόν τότε και ο Δήμος Ιστανίων να μετονομάσθηκε σε «‘Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος».

Κατά πάσαν πιθανότητα ο σημερινός οικισμός είναι σε διαφορετική θέση από την αρχική, γιατί, σύμφωνα με μια παράδοση που τη διηγούνται οι γεροντότεροι κάτοικοι της Κοινότητάς μας ακόμη και σήμερα, το παλιό χωριό ήταν κοντά στον Άι-Γιάννη και, όταν το κατέστρεψαν οι κουρσάροι, όσοι έζησαν, ήρθαν εδώ και έκτισαν το καινούριο χωριό, που συνέχισαν να το ονομάζουν «Θεολόγο», αν και τον καινούριο ναό που έκτισαν τον αφιέρωσαν σε άλλο χριστιανό Άγιο, το θαυματουργό Άγιο Σπυρίδωνα.

Στα βυζαντινά και ιπποτικά χρόνια ο οικισμός ήδη βρίσκεται στη σημερινή θέση και στο διάταγμα του Οrsini το 1474 ο Θεολόγος αναφέρεται σαν ένα από τα τότε 44 χωριά της Ρόδου και ορίζεται ότι σε αναμενόμενη επίθεση των Τούρκων για την κατάληψη του νησιού, οι κάτοικοι του «Θεολόγου Θα πρέπει να καταφύγουν στο κάστρο της Βιλλανόβας με τα χωριά Χίμιδες, Δαματριά και Κρεμαστή. .

Για τον ίδιο λόγο βγαίνει και άλλο διάταγμα στα 1479 από το Μεγάλο Μάγιστρο Pierre D’ Αubusson και παρόλο που σ’ αυτό το διάταγμα αναφέρονται μόνο 34 χωριά και με διαφορετική διάταξη, ο Θεολόγος αναφέρεται ως εξής: «τα χωριά Λόριον, Δαματριά, Θεολόγος, Νεοχώριον, Διόσκορος, Χίμιδες, στη Βιλλανόβα.. .».

Και ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, έπειτα από μια περιήγησή του στη Ρόδο, γράφει στα «Ελληνικά» του, έκδοση Αθήνα 1854: Η Ρόδος έχει πρωτεύουσα την πόλη της Ρόδου και 44 χωριά... Θεολόγος, Κάστελλος με φρούριο.. .».

Στο διάταγμα του 1474, που προαναφέραμε, το όνομα με το οποίο αναφέρεται ο οικισμός είναι «ΑΙtologo» και ο ιστορικός του τάγματος των Ιπποτών Βοsio το γράφει «ΑΙtoluogo» από το al Theologo, παρετυμολογώντας το από το Alto Loco (υψηλός τόπος). Οι Τούρκοι το έλεγαν Τologos, οι Ιταλοί ΤοΙο και μετά την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου το 1947 ξαναπήρε το ελληνοχριστιανικό του όνομα «Θεολόγος».

Από το βιβλίο:
“ΘΟΛΟΣ, 1920-1970" κ Μαρίας Καραγιάννη – Μαρμαροκόπου